Category: SOA

Geslachtsziekten of SOA

Geslachtsziekten of, zoals ze tegenwoordig vaker genoemd worden, Seksueel Overdraag­bare Aandoeningen (SOA) zijn besmettelijke ziekten, die door zeer nauw, intiem slijmvlies­contact kunnen worden overgebracht. De ziek­teverwekkers zijn meestal niet in staat zich buiten het lichaam lang in leven te houden. Het verhaal dat men een geslachtsziekte heeft ge­kregen door in een zwembad te baden of van een onreine wc gebruik te maken is een fabeltje. Wel kan men een besmetting oplopen door een prik- of snij-ongelukje, waarbij bloed van een besmette persoon bij een ander terechtkomt. In het verleden was de angst voor geslachts­ziekten groot, omdat men nauwelijks genees­middelen had. Die angst is dankzij moderne antibiotica gedeeltelijk verdwenen, hetgeen tot een zekere onverschilligheid tegenover geslachtsziekten heeft geleid.

Met het verschijnen van de geslachtsziekte AIDS is men weer in hevige mate met de geva­ren van seksuele besmettingen geconfronteerd. Oproepen voor ‘veilig vrijen’ worden de laatste jaren steeds meer nagevolgd.

Dit blijkt ook gunstig voor andere aandoenin­gen die via geslachtsverkeer worden over­gebracht en die mogelijk jaren later kwalijke gevolgen kunnen hebben, met name baarmoe­derhalskanker.

Typen geslachtsziekte: welke geslachtsziektes zijn er?

Hoe meerwisselende seksuele contacten iemand heeft, hoe groter de noodzaak dit risico te ver­kleinen door gebruik te maken van een mecha­nische bescherming, zoals het condoom dat vanaf het begin van de geslachtsgemeenschap moet worden gedragen. Men moet bedenken dat besmettingen ook op andere wijzen worden overgebracht, zoals door kussen of contacten van de mond met de geslachtsorganen. Tot voor kort werden slechts ziekten als gonorroe, syfilis (lues) en ulcus molle tot de geslachtsziekten gerekend. Thans weet men dat ook bepaalde bacteriën, virussen, amoeben en zelfs insecten seksueel overdraagbaar zijn.

De meest voorkomende geslachtsziekten zijn chlamydia, gonorroe en syfilis. Naast de beken¬de seksueel overdraagbare aandoeningen, neemt men aan dat een vorm van geelzucht (hepatitis) en sommige schimmelaandoeningen onder bepaalde omstandigheden bij seksueel contact worden overgedragen.

Chlamydia

Een chlamydia-infectie is een seksueel over­draagbare aandoening die zeer veel voorkomt. Een chlamydia-bacterie nestelt zich in de slijm­vliezen van de geslachtsdelen.

Hierdoor kan een ontsteking ontstaan in de uri­nebuis, in de anus en bij vrouwen ook in de baar­moedermond.Welke plaatsen besmet zijn, hangt af van de manier waarop seks heeft plaatsge­vonden. Het komt nogal eens voor dat iemand een gonorroe (druiper) heeft samen met een chlamydia-ontsteking. Beide ziekten moeten meestal apart behandeld worden.

■ Verschijnselen bij de vrouw

Als een vrouw besmet is chlamydia, zijn er vaak helemaal geen klachten. Je bent echter wel besmettelijk en kan de ziekte ongemerkt door­geven. Meer of andere afscheiding dan normaal, pijn bij het plassen, abnormaal bloedverlies of bloedverlies na het vrijen, pijn bij geslachtsge­meenschap of pijn in de onderbuik, kunnen wij­zen op chlamydia. Men kan een of meer klach­ten tegelijk hebben.

Chlamydia kan opstijgen van de baarmoeder­mond via de baarmoeder naar de eileiders. Er ontstaat dan een eileiderontsteking, die soms kan doorbreken naar de buikholte.

Bij een eileiderontsteking kan koorts optreden; men voelt zich ziek en heeft pijn in de onder­buik, soms ook in de bovenbuik. Door een snel­le en goede behandeling (dat wil zeggen anti biotica en bedrust) kan een eileiderontsteking meestal volledig genezen. Een eileiderontste­king die niet of niet goed behandeld wordt, kan littekens veroorzaken in de eileiders.

Hierdoor kan de eileider verstopt raken. Dit kan leiden tot onvruchtbaarheid of buitenbaarmoe­derlijke zwangerschap. Als een zwangere vrouw een chlamydiaontsteking heeft, kan de baby besmet worden tijdens de bevalling en oogont­steking of longontsteking krijgen.

■ Verschijnselen bij de man

Als een jongen of man met chlamydia besmet is, heeft hij vaak enkele weken na het seksuele contact afscheiding uit de penis. De afscheiding hoeft niet veel te zijn, vaak is er alleen ‘s mor­gens een beetje waterige afscheiding (ochtend­druppel). Ook kan het plassen wat pijnlijk zijn. Soms hebben mannen helemaal geen klachten van een chlamydiabesmetting. De besmetting kan dan echter wel doorgegeven worden.

Ook bij mannen kan de ontsteking opstijgen. Dit komt minder vaak voor dan bij vrouwen. De bacteriën kunnen via de zaadleiders terechtko­men in de prostaat en de bijbal. Bijbalontsteking is het meest voorkomende gevolg. Het geeft hef­tige pijn in de balzak (scrotum), soms uitstra­lend naar de lies.

In het scrotum voelt men een zwelling, terwijl ook de zaadstreng, die naar boven loopt pijn­lijk en gezwollen kan zijn. In een enkel geval kan de ontsteking tot onvruchtbaarheid leiden. Soms kan een ontsteking van de bijbal een ont­steking van de bal veroorzaken. Ook dit geeft zwelling en pijn. Een ontsteking van de prostaat kan gepaard gaan met koorts, moeilijk plassen en pijn in en rond de geslachtsorganen.

■ Behandeling

Een chlamydia-infectie is goed te genezen. De ontsteking wordt behandeld met antibiotica zoals Zithromax, soms wordt ondersteunend onder­goed aangeraden. De voorgeschreven kuur met pillen moet men altijd, ook als de verschijnse­len tijdens de kuur verdwijnen, helemaal afma­ken. De partner van iemand die besmet is, moet ook altijd onderzocht worden.

Gonorroe

Deze ziekte wordt in de volksmond met ‘drui­per’ aangeduid, omdat het om een ziekte gaat waarbij dunne etter wordt geproduceerd. De veroorzaker is de gonococcus of in de moderne terminologie Neisseria gonorroea, een kleine bacterie die in de ettercellen meestal paarsge­wijs wordt gevonden. Neisseria is een zoge­noemde diplokok, die buiten het lichaam nau­welijks overlevingskansen heeft. De besmetting vindt plaats door contact met het slijmvlies. Indien de bacteriën daar kunnen binnendringen treedt er 2-3 dagen later een ontsteking op die door de vorming van dunne etter wordt geken­merkt.

Infectie bij de man

Bij de man zullen de eerste verschijnselen een branderig gevoel bij het urineren zijn, snel gevolgd door een gelige, etterige uitscheiding uit zijn urinebuis (‘druiper’). Meestal blijft de ontsteking tot het urinekanaal beperkt, maar zij kan zich ook in stroomopwaartse richting uit­breiden tot voorstanderklier en bijbal.

In het eerste geval is de prostaat fors vergroot en heftig pijnlijk. Een ontsteking van de bijbal veroorzaakt eveneens een zwelling en veel pijn. Bovendien is er meestal koorts. Zonder behan­deling zal de ontsteking van de urinebuis gelei­delijk verminderen, maar dan treedt er wel lit­tekenvorming op, waardoor de urinebuis zich vernauwt.

Infectie bij de vrouw

Gonorroe bij de vrouw geeft veel minder dui­delijke symptomen. Ook hier besmetten de bac­teriên de slijmvliezen, vooral die van de baar­moederhals. Niet zelden breidt de ontsteking zich naar achteren, naar de anus uit. Aangezien de urinebuis van de vrouw maar kort is, wordt er nooit veel van die dunne etter geproduceerd. Zeer dikwijls wordt bij de vrouw een gonorroi­sche infectie in het geheel niet opgemerkt.

Dit wordt volkomen anders wanneer de vrouw in verwachting raakt. Na de bevalling bestaat grote kans dat de ontsteking zich ongehinderd kan uitbreiden naar baarmoeder en beide eilei­ders. Treedt er een ontsteking op, dan zal daar – zoals bij de man – littekenvorming ontstaan, hetgeen tot afsluiting van de beide eileiders leidt en daardoortotonvruchtbaarheid. De benaming ‘een-kinds-steriliteit’ is berucht. Een ander ern­stig gevolg kan zich bij het pasgeboren kind openbaren. Als dit het besmette baarmoeder­kanaal passeert, is er kans dat de gonokokken in de oogjes van de baby terechtkomen. Dan zal daar een heftige, etterende ontsteking optre­den, die niet zelden blindheid ten gevolge kan hebben. Door indruppelen met een verdunde oplossing van zilvernitraat is deze besmetting te voorkomen. Dit indruppelen is bij elk pasge­boren kind routine geworden.

■ Verspreiding van gonokokken

Het komt wel voor dat gonokokken via de bloedsomloop worden verspreid. Merkwaardig genoeg treedt soms een ontsteking in een ge­wricht op, vooral in een knie, enkel of pols. Indien deze gewrichtsontsteking niet wordt behandeld, kan het gewricht te gronde gaan. Een gonorroi­sche ontsteking van de anus kan een gevolg zijn van een anaal contact. Ook dan zullen roodheid en etterigheid ontstaan, waarbij vaak niet aan de mogelijkheid van gonorroe wordt gedacht.

Met het aantonen van de bacterie Neisseria staat de diagnose vast. Meestal gebeurt dit door microscopisch onderzoek van de ettercellen die op een speciale wijze zijn gekleurd. Vaak wordt tegelijkertijd bacteriologisch onderzoek naar mogelijke andere ziekteverwekkers uitgevoerd.

De behandeling van gonorroe is met de komst van de antibiotica radicaal veranderd. Een gevaar is dat hierna de gonokokken ongevoelig voor de gebruikelijke antibiotica – penicilline ­zijn geworden. Na bepaling van de gevoelig­heid van gonokokken voor diverse antibiotica, kan meestal een antibioticum worden gevonden dat wel werkzaam is.

Herpes genitalis

Herpes is een seksueel overdraagbare aandoe­ning, veroorzaakt door een virus. Dit toont een sterke overeenkomst met het virus dat koorts­blaasjes veroorzaakt. Ook het herpes genitalis­virus veroorzaakt pijnlijke blaasjes, die soms openspringen en een korstje vormen. Bij de man komen deze meestal op de eikel (glans) van de penis voor.

Bij de vrouw kunnen de blaasjes op de inwen­dige geslachtsorganen zichtbaar zijn of veel dieper verscholen op de baarmoederhals. Veel klachten geeft dat de vrouw meestal niet; er treedt ook geen koorts op.

Na de eerste besmetting blijft het virus meest­al latent aanwezig, maar het is onbekend waar. Indien een verlaging van de weerstand optreedt, steekt het virus de kop weer op en verschijnen de herpesblaasjes opnieuw. Door plaatselijk insmeren met een anti-virale zalf zoals Zovirax zullen de blaas­jes verdwijnen, maar het virus blijft. Hoewel een dergelijke herpesinfectie niet zo ernstig lijkt, zijn er aanwijzingen dat het aantonen hiervan belangrijk is. Tijdens de zwangerschap zou het virus namelijk kunnen overgaan op het kind en in dat geval staat het misschien met een mis­kraam in verband.

Syfilis

Syfilis (syf, sief), ook lues genoemd of ‘harde sjanker’ – sjanker (Frans: chancre) is zweer – is een van de meest gevreesde ziekten. Zij wordt veroorzaakt door een kurkentrekkervormige bacterie die, eenmaal binnengedrongen, vooral de allerkleinste bloedvaatjes aantast. Die bac­terie heette vroeger spirocheet, thans luidt de officiële naam Treponema pallidum.

■ Eerste stadium

De infectie kan in een aantal stadia verlopen. het eerste stadium treedt ongeveer 3 tot 5 weken na de infectie op en komt tot uiting in een klei­ne zweer. Meestal is deze gelokaliseerd op de geslachtsdelen, maar zij komt ook wel op de anus of lippen voor of achter in de keel (het­geen de diagnose moeilijk maakt). De zweer is ongeveer 1/2 tot 1 cm groot en voelt heel stevig aan. Meestal treedt ook een zwelling van de bijbehorende lymfklieren op; bij een sjanker op de penis zijn de lieslymfklieren opgezet Opmerkelijk is dat noch de zweer, noch de ge­zwollen lymfklier pijnlijk is. In die zweer van het eerste stadium — het zogenoemde primaire affect – zijn de bacteriën in groten getale aan­wezig. Wanneer geen medicijn wordttoegepast, verdwijnt de zweer na verloop van tijd, maar ondertussen hebben de bacteriën zich al via het bloed verspreid.

■ Tweede en derde stadium

Na twee of drie maanden ontwikkelt zich het tweede stadium, dat wordt gekenmerkt door bruinige vlekken, schilferige plekken of puistjes op de hele huid, maar vooral op romp, schou­ders en hoofd, en – heel typisch- op voetzolen en handpalmen.

Wratten

Vijgwratten is eigenlijk de goede Nederlandse naam voor wat medisch bekend staat als con­dyloma acuminata (letterlijk: scherp gepunte wratten). Op de plaats waar dit virus uit de Papova-groep binnendringt in de oppervlakki­ge lagen van de huid, treedt een geweldige ver­meerdering van cellen op, die het aspect krijgt van een wrat.

Deze wrat groeit snel en kan makkelijk een grootte van enkele centimeters hoogte krijgen, hetgeen een verontrustende aanblik biedt op de glans van de penis, de schaamlippen of rond de anus. Bij de vrouw zal zo’n virus, dat het slijmvlies van de baarmoederhals is binnen-gedrongen, meestal niet dergelijke grote wrat¬achtige vormsels ten gevolge hebben, maar ontstaan vlakke plekjes met een wat onregelmatig oppervlak.

Deze worden condylomata plana (platte wratten) genoemd. Bij microscopisch onderzoek van een uitstrijkpreparaat zijn de insluitlichaampjes in de cellen vaak goed te zien. Aanstippen met 10 tot 25 procent podofylline heeft vaak een gunstig effect.

De laatste tijd hebben deze virussen veel belang-stelling gekregen, omdat men veronderstelt dat een relatie met kanker van de baarmoeder en penis zou bestaan. Indien bovengenoemde veranderingen in de cellen in een uitstrijkpreparaatje worden opgemerkt, is het raadzaam dat de vrouw goed onder controle blijft.

Mocht er inderdaad een kwaadaardige verandering ontstaan, dan maakt zij een goede kans om met gerichte therapie uitbreiding te voorkomen.